Lịch sử hình thành

Núi Yên Tử nằm trên cánh cung Đông Triều ôm gọn vùng Đông Bắc (Việt Nam), sườn Đông Yên Tử chủ yếu thuộc tỉnh Quảng Ninh, sườn Tây Yên Tử thuộc các huyện Yên Dũng, Lục Nam, Lục Ngạn và Sơn Động tỉnh Bắc Giang. Dọc sườn Tây Yên Tử hiện còn lưu lại nhiều các di tích, công trình lịch sử văn hóa có giá trị. Tính đến năm 2014, Bắc Giang đã thống kê trên 130 di tích lớn nhỏ nằm trong khu vực Tây Yên Tử, đã lập hồ sơ đề nghị và công nhận 26 điểm di tích cấp tỉnh và cấp quốc gia.[1]

Nếu Đông Yên Tử là nơi Phật hoàng Trần Nhân Tông tu tập, nơi lưu giữ xá lị của Ngài sau viên tịch, thì Tây Yên Tử là con đường hoằng dương phật pháp của Ngài. Con đường trước đây nhà vua đến với đỉnh Yên Tử chính là từ phía Tây sang phía Đông. Không chỉ Phật hoàng Trần Nhân Tông mà từ thế kỷ XI cho đến thế kỷ XIII, đã có nhiều nhà sư chọn con đường lên Yên Tử từ phía Tây để tu hành, dựng chùa, xây tháp, phát đạo.[2] Đặc biệt phía sườn Tây Yên Tử còn có hàng loạt các công trình di tích liên quan chặt chẽ đến quá trình hình thành và hưng thịnh của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử như: Chùa Vĩnh Nghiêm, Am Vãi, Hồ Bấc, Bình Long, Suối Mỡ, khu sinh thái Đồng Thông…

Phạm vi di tích

Theo Quyết định Số: 105/QĐ-UBND ngày 29/11/2013 về việc phê duyệt Quy hoạch xây dựng vùng bảo tồn tổng thểhệ thống di tích và danh thắng Tây Yên Tử thì Phạm vi Khu di tích và danh thắng Tây Yên Tử gồm 9 cụm di tích sau: Khu Đồng Thông, rừng Khe Gỗ, chùa Am Vãi, hồ Khuôn Thần, hồ Cấm Sơn, suối Mỡ, suối Nước Vàng, chùa Vĩnh Nghiêm và thiền viện Trúc Lâm Phượng Hoàng[3]

• Khu Đồng Thông: ở xã Tuấn Mậu (nay thuộc thị trấn Tây Yên Tử), gồm các khu di tích Đền, Chùa Trình; Chùa Cầu, Chùa Kim Quy; Chùa Đồng; Đèo Bụt, núi Phật Sơn. Nơi đây được gọi là Khu văn hóa tâm linh Tây Yên Tử.
• Rừng Khe Rỗ ở xã An Lạc, thuộc Khu bảo tồn thiên nhiên Tây Yên Tử gồm rừng nguyên sinh, nhiều loại động, thực vật quý hiếm

• Chùa Am Vãi ở xã Nam Dương, là chùa thờ phật; Thiền phái Trúc Lâm Tam Tổ; Bàn chân tiên
• Hồ Khuôn Thần Xã Kiên Lao Cảnh quan thiên nhiên đẹp, Rừng thông, vải
• Hồ Cấm Sơn ở 5 xã Sơn Hải, Hộ Đáp, Tân Sơn, Phong Vân và Cấm Sơn. Là nơi có cảnh quan thiên nhiên đẹp, mặt nước hồ 2500ha.

• Khu Suối Mỡ - Hồ Bấc ở xã Nghĩa Phương có 12 điểm di tích, Thờ Mẫu Thượng Ngàn, Suối có cảnh quan thiên nhiên đẹp
• Suối nước Vàng ở xã Lục Sơn, có thiên nhiên đẹp; Nước suối màu vàng

• Chùa Vĩnh Nghiêm ở xã Trí Yên, nơi thờ 3 vị Sư tổ của Thiền phái Trúc Lâm, Kiến trúc đẹp
• Thiền Viện Trúc Lâm Phượng Hoàng ở xã Nham Sơn, Đỉnh núi Đền Vua cao nhất dãy Nham Biền, có Điền Trang Thái Ấp Trần Thủ Độ.